ÇOCUĞUM YALAN SÖYLÜYOR

"Çocuğum yalan söylüyor! Ne yapmam lazım?" Diye düşünüyor birçok ebeveyn ve bunu devam ettirmesin diye hemen çocuğa: “Yalan söyleme!” diyorlar. Sizce bu yöntem işe yarar mı? Çocukların yalan söylemesi gerçekten çok kötü bir şey mi? Büyüyünce yalancı olur mu acaba? Yoksa bu işin içinde başka bir şey mi var?

Çocukların yalan söyleme davranışını araştıran bir deneyde çocukların önüne bir kart konuluyor ve hangi rakam yazdığını tahmin etmeleri isteniyor. Fakat oradaki kişi bir bahaneyle odadan çıkıyor ve çıkarken çocuğa karta kesinlikle bakmamasını söylüyor. Böylelikle çocukların karta bakıp bakmadıklarını ve yalan söyleyip söylemediklerini saptayacaklar.

Sonuçlara göre çocukların %90’ı kişi odadan çıkar çıkmaz karta baktı. Çıkan kişi geri döndüğünde çocuklara karta bakıp bakmadıklarını sorduğunda din, dil, ırk, cinsiyet fark etmeksizin bütün çocuklarda aynı sonuç çıkmış. Sonuçlar ise şöyle: İki yaşındaki çocukların %30’u yalan söylemiş, %70’i itiraf etmiş. Üç yaşındaki çocukların %50’si yalan, %50’si doğru söylemiş. Dört yaşındakilerde ise %80’i ve daha fazlası yalan söylemiş. Ve dört yaşından sonra ki çocukların çoğu yalan söylemiş.

Araştırmacının yorumuna göre yalan söylemek gelişim sürecinin tipik bir davranışıdır. Bazı çocuklar iki yaş gibi erken bir yaştan itibaren yalan söylemeye başlar.

Baktığımızda yalan söylemek bir zihin okuma ve özdenetim becerisidir diyor Kang Lee. DEHB ve otizm gibi gelişim bozukluklarında zihin okuma ve özdenetim eksiktir.

Yani küçük yaştaki çocuğunuzun ilk yalanına şahit olduysanız hemen dikkat alarmlarınızı açmanız gerekmez. Zira bu, çocuğunuzun tipik gelişim sürecinde yeni bir dönüm noktasına geldiğini gösterir.

Burada dikkat etmemiz gereken bazı küçük şeyler var. Örneğin çocuğunuzun bir yalanına şahit oldunuz. Bu durumda direkt olarak çocuğa “Yalan söyleme!” demek yerine “Kızım/oğlum DOĞRUYU söyler misin?” dersek eğer çocuk doğru söylemeye teşvik edilecektir. Yani olumluya odaklanmak çoğu zaman çok daha güzeldir.

Çocuk çoğu şeyi anne-babadan taklit yoluyla öğrendiği için davranışlarımıza dikkat etmemiz gerekir. Örneğin bir anne ya da baba kapı çaldığında çocuğa: “Evde olmadığımı söyle.” derse çocuğun kafası karışır ve kendisinin de yalana başvurma ihtimali artar çünkü en yakınlarının da yalana başvurduğunu görür.

Eğer çocuk yalan söylemeyi alışkanlık haline getirdiyse, önce bunun ana kaynağını bulmamız gerekir. Çocuğu buna iten şey nedir?

Çocukların yalana başlamalarının ve yalan söylemelerinin nedenleri genel olarak şunlardır:

1. Övünmek, kendini üstün göstermek,

2. İlgi çekmek,

3. Ceza korkusu,

4. Büyüklerin yalan söylemesi,

5. Utandığı, çekindiği veya alay edilmekten korktuğu için

Kimi çocuk açıkça yalan söylerken bir özlemini dile getirir: Örneğin babasız kalmış bir çocuk kendini babası varmış gibi tanıtır. Babasızlık, utanılacak bir durummuş gibi, gerçeği saklama yolunu seçer.

6. Çıkar elde etmek,

Örneğin; çocuk anne-babasının veya başkasının lehine yalan söylemesi sonucu onlar tarafından ödüllendiriliyorsa zaman içinde bunu alışkanlık haline getirebilir.

7. İntikam almak, 

8. Onaylanma gereksinimi,

9. Kıyaslanma,

10. Sevgi ve şefkat eksikliği,

Bazı anne-babalar sıklıkla, doğruyu söyletmek için çocuklarını itirafa zorlarlar. Köşeye sıkıştırılan çocuğun ilk tepkisi de yadsımak* olur.

Nedense bazı anne-babalar örneğin eli yüzü çikolataya bulanmış bir küçük çocuğa, “Söyle dolaptaki çikolatayı sen mi yedin?” gibi komik sorular sorarlar. Bu durumdaki çocuk yalandan başka ne yapabilir ki? Ve bundan daha sakıncalı durum olan gizli polis yöntemidir. “Doğru söylersen ceza vermeyeceğim” diye kandırılır çocuk, sonra “Biliyordum bunu senden başkasının yapmayacağını” deyip ceza verir. Çocuk gerçeği söylemenin başına iş açtığını görünce, yalan çocukta pekişir. Yalan kendini savunmanın en kolay yolu olup çıkar maalesef.

Çözüm önerileri:

Çocukların yalan söylemelerini engellemek için ceza yöntemine başvurmak doğru olmayabilir çünkü bu çocuğun daha temkinli olmasını sağlar ve çocuğu bir başka sefer yalanının yakalanmaması için daha dikkatli davranmaya iter.

Çocuk, doğruyu söylemenin kendisi için güç olduğu bir durumda doğru konuşmuşsa mutlaka övülmeli ve ödüllendirilmelidir. (Ödül derken sadece hediye almak gibi algılamayın, çocuğun başını okşamak, ona güzel bir söz söylemekte ödül olabilir). Bu şekilde memnuniyet duyacak ve doğru söylemek onun karakterinde yer edecektir. Yalan söylediği zaman ise çocuğa, yalanın kötü bir şey olduğu, yalan söylemesinin büyükleri üzdüğü ve bir daha ki sefere mutlaka doğru konuşmasının ondan beklendiği söylenmelidir. Ve çok önemli yukarıda da bahsettiğim gibi çocuğun neden yalan söylediği öğrenilmeli.

Problemin olmadığı zamanlarda örneğin çocuğa doğru söylemenin önemi ve yalanın kötü olduğuyla ilgili hikayeler okunabilir ya da bir oyun esnasında kuklalarla canlandırmalar yapılabilir. Tabi ki bu örnekler çoğaltılabilir. Böylelikle çocuk çok daha sağlıklı bir şekilde öğrenir.

* Var olan bir şeyi yok saymak.

Kaynaklar:

- TEDX: Kang Lee – Can you really tell if a kid is lying?

- Zor Çocuk Yoktur – Hüseyin Peker
- Çocuğun Gelişim Dünyası – Ali Rıza Aydın
- Çocuk Ruh Sağlığı – Atalay Yörükoğlu

-MAVİKALEM-